Τα ελεύθερα σχολεία Waldorf

‘Ενα εκπαιδευτικό σύστημα που βάζει την τέχνη, τη φύση και τη δημιουργία σε πρώτο πλάνο Επιμέλεια: Γιούλα Παπαδοπούλου http://www.stinbriza.gr/index.asp?tab=themata&id=178&thema=14

Ο Λεωνίδας Κωνσταντινίδης καταγράφει τις εντυπώσεις του από την πρώτη του επαφή με μια διαφορετική Εκπαίδευση, ένα μοντέλο ελεύθερου, αυτόνομου και αυτοδιοικούμενου σχολείου, που αναπτύχθηκε στη Γερμανία, στηρίχθηκε από τα κράτη της κεντρικής Ευρώπης και σήμερα εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο, υπό την προστασία της Unesco. Κεντρική θέση στα ελεύθερα σχολεία Waldorf κατέχει η τέχνη σε όλες της τις μορφές, η δημιουργική δραστηριότητα και η ανάπτυξη της οικολογικής -και ταυτόχρονα αισθητικής- συνείδησης.

«Χριστούγεννα του 2001 ήμουν φιλοξενούμενος στο Aachen, πρωτεύουσα του Καρλομάγνου, πολύ κοντά στα σύνορα Γαλλίας, Γερμανίας, Βελγίου, Ολλανδίας. Χρόνια τώρα, οι φίλοι που μας φιλοξενούσαν μίλαγαν περήφανα για το σχολείο που μαζί με άλλους γονείς είχαν ιδρύσει. Ποτέ δεν είχα δώσει ιδιαίτερη σημασία. Αυτή τη φορά, όμως, δε μπόρεσα να αποφύγω μια επίσκεψη στους χώρους του άδειου, λόγω των εορτών, σχολείου. Κοίταζα από το παράθυρο του αυτοκινήτου το παγωμένο πάρκο που διασχίζαμε. Σκεφτόμουν πόσο βαριόμουν την επίσκεψη σ’ ένα άδειο σχολείο. Θα προτιμούσα ένα ζεστό καφέ στην πλατεία, να κοιτώ τους περαστικούς, μια μπύρα κοντά στον καθεδρικό ναό, ή έστω να χαζεύω τις χριστουγεννιάτικες βιτρίνες με τα χιλιάδες λιμπιστά μπιχλιμπίδια. Δεν πρόλαβα να γίνω αγενής και να γκρινιάξω, το αυτοκίνητο φρέναρε, παρκάραμε κι οι πόρτες άνοιξαν μπάζοντας παγωμένο αγιάζι. Φτάσαμε. Ημασταν δίπλα στο πάρκο. Φόρεσα γάντια, σκούφο και βγήκα Σχολείο χωρίς όρια Εντυπωσιακό! Το προαύλιο δεν έχει κάγκελα, φυσική του προέκταση ήταν το πάρκο. Καθώς βαδίζαμε, συναντούσαμε διάφορες κατασκευές. Εναν πλινθόκτιστο φούρνο, ένα πλακόστρωτο με αμφιθεατρική πεζούλα, ένα παχνί με πρόβατα, ένα μπαξέ με καλλιέργειες και άλλα. Μου εξηγήσανε ότι οι τελειόφοιτοι, αν θέλουν, μπορούν να αποφασίσουν την κατασκευή ενός έργου που θα μείνει στο σχολείο. Ολα τα έργα αυτά, ομαδικές εργασίες που έχουν αποφασιστεί, σχεδιαστεί και κατασκευαστεί από τους ίδιους τους μαθητές, στέκουν στο προαύλιο και εξυπηρετούν διάφορες δραστηριότητες. Η καλλιέργεια του μπαξέ είναι μέρος του σχολικού προγράμματος. Απόρησα. Είναι τεχνικό το σχολείο αυτό; Η απάντηση ήταν καθαρή: Οχι, δεν είναι τεχνικό σχολείο, ούτε σχολείο εργασίας. Είναι σχολείο με παιδαγωγική πρακτική που σύστησε ο Rudolf Steiner για τους εργαζόμενους του εργοστασίου της καπνοβιομηχανίας Waldorf Astoria της Στουτγάρδης το 1918. Ολους τους εργαζόμενους, και τους εργάτες και τους διευθυντές, χωρίς διακρίσεις! Φτάσαμε στο κεντρικό κτίριο. Ιδιόρυθμη αρχιτεκτονική· μου εξήγησαν πως ήταν πρόταση του Ρούντολφ Στάινερ. Ονομάζεται “οργανική αρχιτεκτονική” και αντιμετωπίζει το κτίριο σαν έναν οργανισμό που αλληλεπιδρά με το περιβάλλον και τους ανθρώπους. Φροντίζει π.χ, να έχουν όλες οι αίθουσες φυσικό φωτισμό που επαρκεί για το μάθημα. Στο εσωτερικό, οι τοίχοι είναι βαμμένοι με λαζούρες και η διαφάνεια του χρώματος δίνει την αίσθηση του μη συγκεκριμένου. Ο διάδρομος είναι πολύπλοκος, σαν λαβύρινθος. Ενιωθα χαμένος, καθώς είχα συνηθίσει στους ευθείς διαδρόμους, με τις πόρτες δεξιά και αριστερά. Μου εξηγήσανε ότι γρήγορα ο μαθητής εξοικειώνεται. Σκέφτηκα ότι ίσως έτσι δέχεται το μήνυμα ότι η ζωή είναι μια εξερεύνηση, με την οποία αποκτά την εσωτερική βεβαιότητα ότι θα εξοικειωθεί. Αρμονικό περιβάλλον και οικολογική συνείδηση Στο χώρο υπήρχαν μόνο φυσικά υλικά. Ακόμη και τα χρώματα, μου εξήγησαν, είναι από ανόργανα υλικά και φυτικά σκευάσματα. Δε χρησιμοποιείται πουθενά πλαστικό. Συμπέρανα ότι στόχος του σχολείου είναι τα παιδιά να αποκτάνε κάποιου είδους οικολογική συνείδηση. Φαντάστηκα ότι είναι ένα είδος σχολείου που έχει υποστηριχτεί από τους πράσινους-εναλλακτικούς. Αργότερα, μελετώντας τις παιδαγωγικές αρχές που έθεσε ο Στάινερ για τα ελεύθερα σχολεία Waldorf, θα διαπίστωνα ότι, κατ’ ουσία, η εκπαίδευση αυτή έφτανε πολύ βαθύτερα από όσο μπορούσα να φανταστώ. Μπήκαμε σε μια αίθουσα της πρώτης τάξης. Το θέαμα ήταν εκπληκτικό. Ούτε στα καλύτερα μου όνειρα δεν μπορούσα να φανταστώ μια τέτοια τάξη. Δεν ήταν μόνο το φως και τα χρώματα, αλλά και η μυρωδιά, η αίσθηση του χώρου. Στον πίνακα υπήρχε ζωγραφισμένη με χρωματιστές κιμωλίες μια πολύ όμορφη χριστουγεννιάτικη ζωγραφιά, από το δάσκαλο για τους μαθητές. Λίγο πιο δίπλα, σε ένα τραπέζι όμορφα στολισμένο, μια σύνθεση με ξύλα, φρούτα, λουλούδια και φυτά εποχής. Η τάξη ευωδίαζε από τη μυρωδιά των φυσικών υλικών, από τα οποία ήταν κατασκευασμένη. Ξύλινα θρανία, κερωμένα με κερί μέλισσας. Πάτωμα από πλακάκια λινελαίου, τοίχοι με λαζούρες, με βάση το κερί της μέλισσας. Κυρίαρχο χρώμα το ροζ. Κάνει τα μικρά να νιώθουν ασφάλεια και θαλπωρή. Καθώς οι τάξεις μεγαλώνουν, το χρώμα τους ψυχραίνει, μια και η παιδική ψυχή, καθώς εξελίσσεται, χρειάζεται διαφορετική χρωματική επιρροή για να συντονιστεί με τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες της ηλικίας. Για μια δημιουργική μάθηση: τέχνη και βίωμα Συνεχίσαμε την ξενάγηση φτάνοντας στις αίθουσες των καλλιτεχνικών μαθημάτων. Καινούρια αποκάλυψη. Είδαμε με τα μάτια μας το βάρος της εκπαιδευτικής δραστηριότητας στα καλλιτεχνικά. Η καλλιτεχνική φύση υπάρχει σε κάθε άνθρωπο. Είναι γνωστό ότι οι τέχνες ωθούν την εκδήλωση πολλών παράπλευρων πτυχών της ανθρώπινης οντότητας. Μάρτυρες βουβοί αυτής της πραγματικότητας στέκονται τα έργα των μαθητών στις αίθουσες των καλλιτεχνικών. Εργα ζωγραφικά, γλυπτά σε ξύλο, πηλό ή άλλα υλικά, αποδεικνύουν ότι οι μαθητές στο σχολείο αυτό εργάζονται σοβαρά και με έμπνευση. Μας εξηγήσανε ότι, από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, το κίνητρο για μάθηση και η θέληση ενδυναμώνονται μέσω της τέχνης. Οι μαθητές ζούνε την αριθμητική χτυπώντας τα πόδια τους στη γη, σε ομαδικά παιδικά παιχνίδια που έχουν βάση τους ρυθμούς. Μετράνε τα βήματά τους πάνω στον ίαμβο, τον ανάπαιστο κ.λπ. Ο ρυθμός του ποιητικού λόγου γίνεται πράξη αριθμητική. Η προπαίδεια έχει ήδη αναπτυχθεί μέσα τους, πριν ακόμη γίνει διδασκαλία στον πίνακα. Θυμήθηκα πόσο πολύ είχα ταλαιπωρηθεί για να μάθω απέξω, δίχως πραγματικό αντέρεισμα, τη στείρα προπαίδεια. Με αυτό τον τρόπο, μου εξηγήσανε, το “τελετουργικό” βάδισμα, η τέχνη και η επιστήμη ξαναβρίσκουν μέσα στην παιδική ψυχή την πρωταρχική ενότητα. Η ανθρωπότητα στην αυγή του πολιτισμού δεν διαχώριζε τέχνη, θρησκεία και επιστήμη. Η παγκόσμια ανθρώπινη μνήμη γίνεται το θεμέλιο, η διαδρομή που ο μαθητής ξαναδιανύει για να προσεγγίσει με σεβασμό και λατρεία τη γνώση. Φτάσαμε στο αμφιθέατρο της φυσικής. Τα φαινόμενα επιδεικνύονται απαραίτητα με πειράματα στα παιδιά. Η φυσικές επιστήμες ξεκίνησαν από την παρατήρηση και το πείραμα. Είναι πολύ στραβό να διδάσκεται η φυσική και η χημεία δίχως το πείραμα. Ετσι αποκόπτεται η νοητική λειτουργία από την φύση, με αποτέλεσμα: η λογική παίρνει την εξουσία της νόησης και οδηγεί σε θεωρίες που γεννιούνται ξεκομμένες από τα φαινόμενα. Ανοίγοντας μία μία τις αίθουσες, φτάσαμε στην αίθουσα της ευρυθμίας. Ηταν κάτι σαν αίθουσα μπαλέτου. Η ευρυθμία, μας εξήγησαν, είναι η τέχνη του ορατού λόγου και της ορατής μουσικής. Οι ήχοι της αλφάβητου, οι φθόγγοι της μουσικής, μπορούν να αναπαρασταθούν με αντίστοιχες κινήσεις. Κάθε γράμμα, κάθε ήχος, έχει μια αξία που είναι ψυχικά και πνευματικά αντιληπτή. Αυτή τη σημασία, μπορεί το ανθρώπινο σώμα να την εκφράσει και κινητικά. Στάσεις και κινήσεις του σώματος εξωτερικεύουν με οπτικό τρόπο τις αξίες αυτές. Τέτοια κινητική δραστηριότητα μπορεί να εκφραστεί καλλιτεχνικά με μια τέχνη, που θα μπορούσε να πει κανείς ότι μοιάζει με χοροθέατρο. Μπορεί επίσης να λειτουργήσει θεραπευτικά, να βελτιώσει τη συγκέντρωση, τη θέληση, την ισορροπία, την προσοχή, το λόγο και άλλα. Χρησιμοποιείται εκπαιδευτικά, καθότι αναπτύσσει ποιότητες εσωτερικές που εναρμονίζουν τα πνευματικά, ψυχικά και υλικά συστατικά στοιχεία του ανθρώπου, με αποτέλεσμα την ωφέλεια στην εκπαιδευτική δράση. Στο εργαστήρι τεχνολογίας αντικρίσαμε και πάλι ένα θέαμα αναπάντεχο. Βαρέλια με χαρτοπολτό, χαρτιά κρεμασμένα για στέγνωμα, από ανακύκλωση που είχαν κάνει οι μαθητές. Βάζα με χρώματα από ορυκτά και φυσικά υλικά συλλεγμένα και επεξεργασμένα από τους μαθητές. Αργαλειοί με υφαντά που ύφαιναν οι μαθητές. Λεκάνες χρωματισμού του μαλλιού, που γνεθόταν από τους μαθητές. Σφυριά και αμόνια για σφυρηλάτηση χαλκού και άλλων μετάλλων. Καμίνι κεραμικής. Ολες αυτές -και άλλες- τεχνικές δραστηριότητες είναι ο θεμέλιος λίθος της τεχνολογίας. Η μηχανική και η χημεία στηρίζονται σε αυτά. Είναι θεμελιώδες ο μαθητής να καταπιαστεί πρακτικά με τέτοια ζητήματα, γιατί τότε, οποιοδήποτε τεχνικό πρόβλημα, όσο σύνθετο κι αν φαίνεται, βρίσκει ένα ήδη απαντημένο αντίκρισμα μέσα του. Επιπλέον, τα υλικά που προκύπτουν από τέτοιες τεχνολογικές δραστηριότητες, περιέχουν υψηλή αισθητική ποιότητα, προάγουν οικολογική και περιβαλλοντική συνείδηση. Ελεύθερη διαχείριση για ελεύθερα σχολεία Προχωρώντας στους διαδρόμους του σχολείου, η αρχιτεκτονική του, οι χρωματισμοί του, η διακόσμηση και αισθητική του είχαν αρχίσει να μου αποκαλύπτουν ένα εκπαιδευτικό σύστημα που η φιλοσοφία του είχε πολύ μεγαλύτερο βάθος από έναν απλό οικολογικό προσανατολισμό. Φτάσαμε στο κυλικείο. Ξανά μια αποκάλυψη να επισημάνει το αυτονόητο, θαμμένο στη συνήθεια, που μουδιάζει συχνά κάθε δημιουργική μας δραστηριότητα: το κυλικείο και τα προϊόντα που προσφέρει είναι δραστηριότητα γονέων. Ολα τα τρόφιμα και οι λιχουδιές είναι σπιτικά. Τότε μου αποκαλύψανε ότι όλες σχεδόν οι εργασίες συντήρησης γίνονται από τους ίδιους τους γονείς. Η ίδια η διοίκηση του σχολείου γίνεται από τους γονείς και τους δασκάλους! Δεν υπάρχει διευθυντής με την έννοια που γνωρίζουμε από τα άλλα σχολεία, αλλά το σχολείο διοικείται από επιτροπή γονέων, δασκάλων και καθηγητών που παίρνει τις αποφάσεις ομόφωνα! Αναρωτήθηκα για την οικονομική διαχείριση του σχολείου. Μου εξηγήσανε ότι τα ελεύθερα σχολεία Waldorf, είναι αυτοχρηματοδοτούμενα, αυτόνομα, ελεύθερα σχολεία. Στο συγκεκριμένο σχολείο, κάθε μαθητής πληρώνει δίδακτρα, για τις ανάγκες του σχολείου αποκλειστικά. Κανένας δε βγάζει κέρδος! Το εκπληκτικό δε, είναι ότι κανένας μαθητής δεν αποκλείεται από το σχολείο αυτό για οικονομικούς λόγους. Αν κάποιος μαθητής επιθυμεί το σχολείο αυτό, και δεν μπορεί αποδεδειγμένα να καλύψει τα δίδακτρά του, όλη η σχολική κοινότητα αναλαμβάνει το χρέος του. Ουσιαστικά, κάθε μαθητής πληρώνει δίδακτρα, αλλά ανάλογα με τις δυνατότητές του. Μια σχολική επιτροπή αναλαμβάνει να εξετάζει κάθε περίπτωση χωριστά. Αναρωτήθηκα, αν θα μπορούσε να υπάρξει ένα τέτοιο σχολείο στην Ελλάδα, με δεδομένο το ελληνικό ταμπεραμέντο. Μου εξήγησαν, τέτοια σχολεία υπάρχουν παντού, σε όλο τον κόσμο, και προσαρμόζονται με τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Κανένα ελεύθερο σχολείο Waldorf, δεν είναι ίδιο με κάποιο άλλο. Το κάθε ένα έχει τον χαρακτήρα του, την αισθητική του, το ύφος του γενικότερα. Ο τίτλος τους “ελεύθερα σχολεία” δεν είναι καθόλου τυχαίος, αλλά προκύπτει από το γενικό εκπαιδευτικό στόχο να δημιουργήσουν ελεύθερους ανθρώπους, χρήσιμους για την κοινωνία και τον εαυτό τους. Εφυγα από το Aachen κουβαλώντας μέσα μου το σπόρο αυτής της αποκάλυψης. Τέτοια σχολεία Waldorf, όλων των βαθμίδων, ιδρύονται από γονείς σε όλο τον κόσμο. Οι δυσκολίες είναι μεγάλες, αναμφισβήτητα, αλλά η θέληση των ανθρώπων έχει ιδρύσει ελεύθερα σχολεία από το Νεπάλ ως τη Ρωσία, από την Αίγυπτό μέχρι την Εσθονία, από τη Γαλλία μέχρι την Αυστραλία και την Αμερική. Ολοι αυτοί τα καταφέρανε! Τα σχολεία αυτά στον κόσμο μετράνε ίσως χιλιάδες, εμείς γιατί όχι;» ………………………………

Info: Ο Λεωνίδας Κωνσταντινίδης σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθήνας και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στους «Ηλεκτρονικούς Αυτοματισμούς» (Πανεπιστήμιο Αθήνας) και στις «Ψηφιακές Μορφές Τέχνης» (ΑΣΚΤ Αθήνας). Διδάσκει στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Εχει ασχοληθεί συστηματικά με την εκπαίδευση Waldorf. Μαζί με τη σύζυγό του, τη γλύπτρια και κεραμίστρια Χριστιάνα Λαζοπούλου, και άλλους γονείς και εκπαιδευτικούς, συμμετέχουν σε μια ομάδα κοινωνικής πρωτοβουλίας με στόχο την ίδρυση του πρώτου ελεύθερου, αυτοδιοικούμενου σχολείου Waldorf στην Ελλάδα, ξεκινώντας από την προσχολική εκπαίδευση.